درمان اسکار

اسکار چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

اسکار نتیجه‌ی روند طبیعی ترمیم پوست پس از هر نوع آسیب است، اما این روند همیشه بی‌نقص و بدون رد زخم اتفاق نمی‌افتد. وقتی پوست صدمه می‌بیند، بدن فوراً وارد حالت «ترمیم سریع» می‌شود تا از ورود میکروب‌ها جلوگیری کند و محل آسیب را ببندد. همین سرعت بالا باعث می‌شود بافت جدیدی که ساخته می‌شود از نظر نظم و کیفیت با بافت طبیعی پوست متفاوت باشد. به همین دلیل ممکن است اسکار به‌صورت برجسته، فرورفته یا تغییررنگ‌داده ظاهر شود. شدت و شکل اسکار به عواملی مثل عمق زخم، میزان التهاب، ژنتیک، نوع پوست و نحوه مراقبت بعد از آسیب بستگی دارد. هرچه التهاب شدیدتر و زخم عمیق‌تر باشد، احتمال اسکار قابل‌مشاهده بیشتر است.

طبقه‌بندی علمی انواع اسکارها

قبل از اینکه انواع اسکار را به‌صورت جزئی بررسی کنیم، لازم است بدانیم که این طبقه‌بندی بر اساس رفتار بافت پوست پس از ترمیم انجام می‌شود. یعنی اینکه پوست بعد از آسیب، چگونه کلاژن می‌سازد و چطور زخم را می‌بندد. برخی اسکارها به‌دلیل کمبود بافت به شکل فرورفته ظاهر می‌شوند، برخی دیگر بر اثر تولید بیش‌ازحد کلاژن برجسته می‌شوند و گروهی نیز به‌صورت تغییررنگ یا سفتی بافت خود را نشان می‌دهند. این تقسیم‌بندی کمک می‌کند هر فرد سریع‌تر تشخیص دهد اسکارش از کدام نوع است و چه درمانی برایش مناسب‌تر خواهد بود؛ چون هر نوع اسکار رفتار متفاوتی دارد و به روش‌های مختلفی پاسخ می‌دهد.

در این بخش تمام انواع اسکار را به صورت علمی و طبقه‌بندی‌شده توضیح می‌دهیم.

اسکار آتروفیک (فرورفته)

این اسکارها زمانی ایجاد می‌شوند که پوست در هنگام ترمیم، نتواند مقدار کافی کلاژن تولید کند. در نتیجه، ناحیه‌ی آسیب‌دیده دچار کمبود بافت می‌شود و ظاهر گود، فرورفته و ناصاف پیدا می‌کند. اسکارهای آتروفیک سه نوع اصلی دارند: Ice-pick (سوراخ‌های تیز و عمیق)، Boxcar (لبه‌های مشخص و نسبتاً پهن) و Rolling (فرورفتگی‌های موج‌دار). این نوع اسکارها بیشتر بعد از آکنه، آبله‌مرغان یا زخم‌های عمیق دیده می‌شوند و معمولاً برای بهبود نیاز به روش‌های ترکیبی مانند سابسیژن، لیزر و در برخی موارد فیلر دارند.

درمان‌های مناسب:

• سابسیژن (بازکردن چسبندگی‌ها)
• لیزر اربیوم ( یک جلسه)
• لیزر CO₂
• فیلر برای پرکردن فرورفتگی‌ها
• میکرونیدلینگ
• پانچ اکسیژن برای Ice-pick

اسکار هایپرتروفیک

اسکارهای هایپرتروفیک زمانی ایجاد می‌شوند که پوست در مرحله ترمیم بیش از حد کلاژن تولید می‌کند. برخلاف کلوئید، این اسکارها فقط در محدوده همان زخم اولیه باقی می‌مانند و از آن فراتر نمی‌روند. معمولاً به‌صورت سفت، برجسته و قرمز دیده می‌شوند و بیشتر در محل جراحی، بریدگی یا سوختگی ایجاد می‌شوند. با گذشت زمان ممکن است کمی صاف‌تر شوند، اما اغلب نیاز به درمان‌هایی مثل لیزر PDL، سیلیکون ژل یا تزریق کورتیکواستروئید دارند.

درمان‌های مناسب:

• ورقه یا ژل سیلیکون
• لیزر PDL برای کاهش قرمزی
• تزریق کورتیکواستروئید
• لیزر CO₂ برای صاف کردن سطح اسکار

اسکار کلوئید

کلوئید زمانی ایجاد می‌شود که پوست کنترل تولید کلاژن را از دست می‌دهد و بافت اسکار بیش‌ازحد رشد می‌کند؛ به‌حدی که از مرز زخم اولیه فراتر رفته و گاهی چند برابر اندازه اصلی زخم می‌شود. این اسکارها ممکن است دردناک، خارش‌دار یا حساس باشند و معمولاً در پوست‌های تیره‌تر (فیتزپاتریک ۴ تا ۶) شایع‌ترند. از آنجایی که کلوئید تمایل به عود دارد، درمان‌های ترکیبی مثل لیزر، تزریق استروئید و در برخی موارد کرایوتراپی یا رادیوتراپی پیشنهاد می‌شود.

درمان‌های مناسب:

• تزریق کورتیکواستروئید
• لیزر PDL برای کاهش قرمزی
• کرایوتراپی
• رادیوتراپی در موارد مقاوم
• ورقه سیلیکون

اسکار سوختگی

این نوع اسکار بیشتر در سوختگی‌های شدید و عمیق دیده می‌شود. در این موارد پوست در فرآیند ترمیم به‌سمت داخل کشیده می‌شود که باعث سفتی، کم‌شدن انعطاف‌پذیری و حتی محدودشدن دامنه حرکتی اندام می‌شود. اسکارهای انقباضی علاوه بر ظاهر، عملکرد عضو را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و معمولاً برای درمان به روش‌های قوی‌تر مثل لیزر CO₂ فرکشنال، RF فرکشنال یا در موارد شدید جراحی و پیوند نیاز دارند. در سوختگی‌های عمیق ایجاد می‌شود و پوست را می‌کشد و عملکرد عضو را محدود می‌کند.

درمان‌های مناسب:

• لیزر CO₂ فرکشنال برای کاهش سفتی بافت
• RF فرکشنال برای افزایش انعطاف‌پذیری
• جراحی یا پیوند در موارد شدید

اسکار ناشی از آبله‌مرغان و زخم‌های عمیق

این اسکارها معمولاً از نوع فرورفته هستند و به‌دلیل تخریب شدید بافت پوستی ایجاد می‌شوند. زخم‌های آبله‌مرغان قدیمی یا زخم‌های عمیق معمولاً باعث چسبندگی پوست به بافت زیرین می‌شوند که ظاهر گود و سایه‌دار ایجاد می‌کند. به همین دلیل بهترین درمان ترکیبی از سابسیژن برای آزادسازی چسبندگی‌ها و لیزرهای ترمیمی مانند اربیوم یا CO₂ برای صاف‌کردن سطح پوست است.

درمان‌های مناسب:

• پانچ اکسیژن برای حفره‌های تیز
• سابسیژن برای چسبندگی‌ها
• لیزر اربیوم یا CO₂ برای یکنواخت‌سازی سطح پوست

لک‌های پس از التهاب (PIH و PIE)

این حالت درواقع اسکار واقعی نیست، اما ظاهر پوست را تغییر می‌دهد و گاهی با اسکار اشتباه گرفته می‌شود. PIH در نتیجه افزایش رنگ‌دانه‌ها ایجاد می‌شود و پوست را تیره‌تر می‌کند؛ معمولاً بعد از جوش، لیزر، سوختگی یا التهاب اتفاق می‌افتد. PIE اما حالت قرمز یا صورتی پوست است و ناشی از آسیب عروقی سطحی است. درمان این دو کاملاً متفاوت است: PIH با کرم‌های روشن‌کننده و لیزرهای لایه‌بردار بهتر می‌شود، در حالی که PIE معمولاً به لیزرهای عروقی مثل PDL و Nd:YAG پاسخ می‌دهد.

درمان‌های مناسب:

• PIH → لیزرهای لایه‌بردار ملایم، کرم‌های روشن‌کننده
• PIE → لیزرهای عروقی مثل PDL و Nd:YAG

چه کسانی بیشتر دچار اسکار می‌شوند؟

برخی افراد به‌طور طبیعی یا بر اساس شرایط پوستی و سبک زندگی، بیشتر از دیگران مستعد ایجاد اسکار هستند. پوست همه افراد هنگام ترمیم رفتار یکسانی ندارد؛ بعضی‌ها کلاژن بیش‌ازحد تولید می‌کنند و اسکار برجسته می‌سازند، برخی دیگر کلاژن کافی تولید نمی‌کنند و اسکار فرورفته ایجاد می‌شود. همچنین شدت التهاب، مراقبت نادرست از زخم و حتی محل ایجاد زخم نقش زیادی در شدت اسکار نهایی دارند.

نقش ژنتیک، شدت التهاب و نوع پوست

• ژنتیک: برخی افراد به‌صورت ارثی تمایل بیشتری برای ساخت کلاژن زیاد دارند. به همین دلیل احتمال ایجاد کلوئید و اسکارهای برجسته در اعضای خانواده آن‌ها نیز بیشتر دیده می‌شود.
• شدت التهاب: التهاب قوی‌تر (مثلاً در جوش‌های چرکی یا زخم‌های عفونی) بافت پوست را بیشتر تخریب می‌کند و احتمال اسکار عمیق یا برجسته را افزایش می‌دهد.
• نوع پوست: پوست‌های تیره‌تر (فیتزپاتریک ۴ تا ۶) بیشتر مستعد اسکار کلوئیدی هستند. در مقابل، پوست‌های نازک یا روشن ممکن است پس از التهاب شدید، اسکارهای فرورفته ایجاد کنند.

عوامل مؤثر در ایجاد اسکار

• عمق زخم: هرچه آسیب عمیق‌تر باشد، احتمال از دست رفتن بافت یا تولید کلاژن اضافی بیشتر است.
• سن: با افزایش سن، توان کلاژن‌سازی کاهش می‌یابد و ترمیم پوست کندتر می‌شود.
• محل زخم: نواحی مانند قفسه سینه، کتف، شانه‌ها و گوش‌ها استعداد بیشتری برای اسکار برجسته دارند.
• نور خورشید: قرار گرفتن زودهنگام در معرض آفتاب باعث تیره‌تر و پررنگ‌تر شدن اسکار می‌شود.
• عفونت زخم: اگر زخم عفونی شود، التهاب تشدید می‌شود و احتمال اسکار شدیدتر افزایش می‌یابد.

درمان انواع اسکار

برای انتخاب بهترین روش درمان، ابتدا باید بدانیم هر اسکار در کدام دسته قرار می‌گیرد و چه ویژگی‌هایی دارد. در ادامه، انواع اسکارهایی که بیشتر در مراجعین دیده می‌شود را به همراه مناسب‌ترین روش‌های درمانی آن‌ها معرفی می‌کنیم.

جای بخیه

اسکار جای بخیه هم اغلب از نوع خطی هایپرتروفیک هستند، اما چون در صورت و کنار شقیقه قرار می‌گیرند، از نظر زیبایی بسیار حساس‌ترند.

درمان‌های مناسب:

• لیزر اربیوم برای صاف‌تر شدن بافت و محو شدن تدریجی خط بخیه
• در برخی موارد لیزر CO₂ فرکشنال برای اسکارهای عمیق‌تر
• لیزر PDL برای کاهش قرمزی اولیه اسکار
• ژل سیلیکون و ضدآفتاب قوی برای پیشگیری از تیره‌شدن اسکار

درمان جای سوختگی

اسکار سوختگی بسته به شدت، می‌تواند هایپرتروفیک یا انقباضی باشد و گاهی هر دو با هم دیده می‌شوند.

درمان‌های مناسب:

• لیزر CO₂ فرکشنال برای نرم‌تر شدن بافت، کاهش ضخامت و بهبود سطح اسکار
• RF فرکشنال برای افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش سفتی اسکار
• در سوختگی‌های شدید، جراحی رهاسازی اسکار و در صورت نیاز پیوند پوست
• در اسکارهای تازه، ورقه سیلیکون، گاهی لباس فشار و مراقبت دقیق از آفتاب

فرورفتگی جای جوش

این نوع اسکار از نوع آتروفیک (فرورفته) است و به دلیل کمبود بافت و کاهش کلاژن ایجاد می‌شود.

درمان‌های مناسب:

• سابسیژن برای باز کردن چسبندگی‌های زیرپوستی
• لیزر اربیوم برای هموار کردن سطح پوست (یک جلسه تا حدود ۶۰٪ بهبود اسکارهای عمیق)
• لیزر CO₂ فرکشنال با چند جلسه تکرار
• میکرونیدلینگ / مزونیدلینگ برای تحریک کلاژن‌سازی
• فیلر برای پر کردن برخی فرورفتگی‌های انتخابی

استرچ مارک یا ترک پوستی

استرچ مارک‌ها در واقع نوعی اسکار آتروفیک در لایه‌های عمقی‌تر پوست هستند که بر اثر کشیدگی سریع پوست (چاق و لاغر شدن، بارداری، رشد سریع) ایجاد می‌شوند.

درمان‌های مناسب:

• لیزر فرکشنال (اربیوم یا CO₂ با تنظیم ملایم) برای تحریک بازسازی پوست
• میکرونیدلینگ برای افزایش کلاژن و بهبود بافت
• اگزوزوم‌تراپی به‌عنوان درمان ترمیمی و تقویتی همراه نیدلینگ

درمان جای جوش

جای جوش می‌تواند فرورفته (آتروفیک)، برجسته یا فقط به صورت لک پس از التهاب باشد؛ بنابراین درمان آن به نوع اسکار بستگی دارد.

درمان‌های مناسب بر حسب نوع:

• سابسیژن، لیزر اربیوم، CO₂ فرکشنال، میکرونیدلینگ، فیلر در برخی نقاط برای اسکارهای فرورفته
• سیلیکون ژل، تزریق استروئید، لیزر PDL، در موارد خاص CO₂ برای اسکارهای کلوئیدی و برجسته
• لیزرهای ملایم، کرم‌های روشن‌کننده، ضدآفتاب منظم برای لکه‌های به‌جا مانده از جوش

از بین بردن گودی جای آبله‌مرغان

این گودی‌ها هم مثل بسیاری از جای جوش‌ها از نوع اسکار آتروفیک (فرورفته) هستند و اغلب عمق مشخص و لبه‌های تیز دارند.

درمان‌های مناسب:

• پانچ اکسیژن یا برش موضعی برای حفره‌های تیز و عمیق
• سابسیژن برای آزاد کردن چسبندگی‌های زیرپوستی
• لیزر اربیوم برای صاف‌کردن لبه‌ها و یکنواخت‌کردن سطح پوست
• در برخی موارد لیزر CO₂ فرکشنال برای اسکارهای مقاوم

درمان‌های خانگی و موضعی (محدودیت‌ها و کاربردها)

قبل از بررسی هرکدام از روش‌های خانگی، لازم است بدانیم این درمان‌ها بیشتر نقش کمکی دارند و معمولاً نمی‌توانند ساختار اسکار را به‌طور اساسی تغییر دهند. در ادامه با کاربرد واقعی و محدودیت‌های هر روش آشنا می‌شویم.

رتینوئیدها

رتینوئیدها با افزایش سرعت نوسازی سلول‌ها، بافت سطحی پوست را یکنواخت‌تر کرده و به روشن شدن لک‌های پس از التهاب کمک می‌کنند. این دسته بیشتر برای PIH و PIE و همچنین اسکارهای سطحی کارایی دارند، اما روی اسکارهای فرورفته یا برجسته تأثیر قابل‌توجهی ندارند.

کرم‌های ترمیم‌کننده

این کرم‌ها رطوبت پوست را افزایش می‌دهند، سد محافظتی را تقویت می‌کنند و روند بهبود زخم را بهتر می‌کنند. برای زخم‌های تازه، خشکی، قرمزی و التهاب مناسب هستند، اما قادر نیستند عمق اسکار را کاهش دهند یا فرورفتگی‌ها را پر کنند. بنابراین برای اسکارهای فرورفته مؤثر نیستند.

سیلیکون ژل / ورقه سیلیکونی

سیلیکون مؤثرترین روش غیرتهاجمی برای اسکارهای برجسته و هایپرتروفیک است. این محصول با ایجاد یک لایه محافظ و مرطوب، تولید کلاژن اضافی را کنترل کرده و به مرور زمان اسکار را نرم‌تر و کم‌ارتفاع‌تر می‌کند. برای کلوئید، هایپرتروفیک و اسکار بخیه برجسته مناسب است.

پانسمان پلی‌یورتان

این پانسمان‌ها محیطی مرطوب و کنترل‌شده ایجاد می‌کنند که روند بهبود زخم را بهبود می‌دهد و احتمال تشکیل اسکار برجسته را کاهش می‌دهد. بیشتر برای زخم‌های تازه، سوختگی سطحی و بخیه‌های جدید استفاده می‌شود. روی اسکارهای قدیمی، فرورفته یا کلوئیدی شکل‌گرفته تأثیر درمانی جدی ندارد.

درمان های اسکار در کلینیک سعادت آباد

در این بخش درمان‌های تخصصی موجود در کلینیک سعادت آباد را معرفی می‌کنیم؛ روش‌هایی که بسته به نوع اسکار، رنگ پوست و شدت آسیب انتخاب می‌شوند. هر لیزر یا دستگاه اثر متفاوتی بر پوست دارد و دانستن این تفاوت‌ها به انتخاب بهترین روش کمک می‌کند.

عوارض شایع درمان اسکار

عوارض معمولاً خفیف و قابل کنترل هستند، اما دانستن آن‌ها کمک می‌کند بیمار با آگاهی و انتظار درست وارد روند درمان شود. اغلب این عوارض موقتی هستند و طی چند روز تا چند هفته کاملاً برطرف می‌شوند.

• قرمزی و التهاب موقت
• تورم خفیف در ۲۴ تا ۷۲ ساعت اول
• خشکی و پوسته‌ریزی به‌خصوص پس از لیزر
• تغییر موقت رنگ پوست (روشن‌تر یا تیره‌تر)
• حساسیت به آفتاب
• احتمال خفیف عفونت اگر مراقبت‌های لازم رعایت نشود

راه‌های جلوگیری از ایجاد اسکار

اسکارها با یکدیگر متفاوتند و برای پیشگیری از آن ها شرایط متفاوتی را باید رعایت کرد:

پیشگیری از اسکار زخم:‌

• تمیز و مرطوب نگه‌داشتن زخم
• استفاده منظم از کرم ترمیم‌کننده
• جلوگیری از کندن دلمه‌ها
• استفاده از ضدآفتاب برای جلوگیری از تیره‌شدن اسکار
• در زخم‌های تازه، استفاده از ورقهٔ سیلیکون برای جلوگیری از اسکار برجسته
• جلوگیری از عفونت با رعایت دقیق نکات بهداشتی

پیشگیری از اسکار آکنه:

• درمان سریع جوش‌های التهابی قبل از عمیق‌شدن
• پرهیز کامل از فشار دادن یا ترکاندن جوش‌ها
• استفاده از رتینوئیدها برای کاهش التهاب و پیشگیری از باقی‌ماندن لک
• مراجعه به پزشک برای درمان آکنه‌های کیستی، ندولی یا مقاوم
• استفاده از ضدآفتاب برای جلوگیری از تیره‌تر شدن جای جوش

در پایان
درمان اسکار یک مسیر یکسان برای همه افراد نیست؛ هر نوع اسکار رفتار متفاوتی دارد و به روش‌های مختلفی پاسخ می‌دهد. نکته مهم این است که بدانیم حتی اسکارهای قدیمی یا شدید هم امروز با تکنیک‌های پیشرفته قابل‌بهبود هستند و در اغلب موارد می‌توان ظاهر پوست را تا حد چشمگیری صاف‌تر و یکنواخت‌تر کرد. انتخاب روش درست، زمان مناسب شروع درمان و پایبندی به مراقبت‌ها نقش اصلی را در موفقیت نهایی بازی می‌کنند.
اگر اسکارهای آکنه، بخیه، سوختگی یا آبله‌مرغان باعث آزار شما شده‌اند، بهترین قدم این است که نوع اسکار خود را با مشورت متخصصین پوست (درماتولوژی) کلینیک سعادت آباد تشخیص دهید. اسکار هر فرد منحصر‌به‌فرد است و درمان تخصصی آن می‌تواند نتیجه‌ای کاملاً متفاوت ایجاد کند.